ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ (Μέρος Α΄ – Αφίσες)

Η παράγραφος και τα χαρακτηριστικά της

Τα περισσότερα κείμενα, που διαβάζουμε, είναι οργανωμένα σε παραγράφους. Οι παράγραφοι συδυάζονται σειριακά μεταξύ τους και, έτσι, μας δίνουν το νόημα του κειμένου. Πώς, όμως, μπορούμε να προσεγγίσουμε την παράγραφο διδακτικά;

Η παράγραφος δεν είναι τίποτα άλλο από ένα κατασκευαστικό υλικό, με το οποίο φτιάνουμε κείμενα. Μπορούμε να σκεφτούμε τον εξής απλοϊκό παραλληλισμό: Είναι σαν τα τούβλα, τα οποία συδυάζονται μεταξυ τους και φτιάχνουν ένα τοίχο. Κάθε τούβλο όμως φτιάχνεται με τους ίδιους κανόνες κατασκευής. Έτσι κι η παράγραφος. Δηλαδή, όπως τα τούβλα, οι παράγραφοι έχουν κοινά χαρακτηριστικά και είναι διακριτές, εντοπίζονται, και οπτικά και νοηματικά, μέσα  στο κείμενο.

Αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά μπορούμε να τα διδάξουμε, στο δημοτικό σχολείο, στις δυνατότητες πάντα της κάθε ηλικίας των παιδιών. Δηλαδή, άλλα περιμένω από τα τριτάκια, όταν διδάσκω παράγραφο, κι άλλα από τα παιδιά της έκτης τάξης.

Μεταξύ άλλων:

• Η παράγραφος έχει μια βασική ιδέα, έχει δηλαδή ένα θέμα. Το θέμα αυτό αποτελεί υποθέμα του δοκιμίου/της έκθεσης, στο οποίο εντάσσεται η παράγραφος. Ακόμα και ο πρόλογος είναι υποθέμα.
• Η παράγραφος είναι μία μικρογραφία ενός δοκιμίου/μιας έκθεσης. Έχει αρχή, μέση, τέλος. Εδώ δεν αναφερόμαστε μόνο στον παράγοντα χρόνο, που υπάρχει στην αφήγηση αλλά γενικότερα στην οργάνωση του λόγου.
• Αποτελείται, συνηθως, από τη θεματική πρόταση (αρχή), το κύριο μένρος ή αλλιώς τις υποστηρικτικές προτάσεις (μέση) και την κατακλείδα πρόταση (τέλος). Η θεματική πρόταση αντιστοιχεί με τον πρόλογο, οι λεπτομέρειες αντιστοιχούν με το κύριο θέμα και η κατακλείδα αντιστοιχεί με τον επίλογο.
• Η διαφορά μεταξύ δοκιμίου/έκθεσης και παραγράφου είναι ότι στην παράγραφο αναπτύσσεται μία μόνο ι­δέα ενώ ένα δοκίμιο/μια έκθεση περιλαμβάνει πολλές παραγράφους, όπου ανα­πτύσσονται περισσότερες από μία ιδέες.
• Η θεματική πρόταση, συνήθως, συνδέει την παράγραφο με την προηγούμενή της και εισάγει το θέμα της παραγράφου. Πληροφορεί τον αναγνώστη για τον σκοπό της παραγράφου, τον λόγο για τον οποίο υπάρχει. Συνοψίζει τη σχέση της παραγράφου με το θέμα του κειμένου/της έκθεσης.
• Το κύριο μέρος αποτελείται από αναλυτικές/υποστηρικτικές προτάσεις, που προσπαθούν να πληροφορήσουν για την κύρια ιδέα της παραγράφου Είναι η απόδειξη και υποστήριξη  της θεματικής πρότασης αλλά και της σχέσης που συνδέει την παράγραφο με το σύνολο του κειμένου.
• Η κατακλέιδα είναι η πρόταση, που επισφραγίζει την παράγραφο, είτε συμπεραίνοντας είτε συνοψίζοντας το νόημα της παραγράφου. Συνδέει την παράγραφο με την επόμενή της αλλά και με ολόκληρο το κείμενο και το θέμα του.

Δεν σημαίνει ότι όλες οι παράγραφοι είναι γραμμένες με αυτόν τον τρόπο ή αυτή τη σειρά. Ειδικά, οι λογοτέχνες διαχειρίζονται με πάρα πολλούς τρόπους τις παραγράφους. Όμως, επειδή πρόκειται για παιδιά του δημοτικού και διδασκαλία της παραγράφου, προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το θέμα όσο πιο κανονιστικά γίνεται, για να το αντηληφθούν και να το εφαρμοζουν, χωρίς να υποβαθμίζουμε ή να απειλούμε τη δημιουργικότητά τους!

Σε ανάρτηση που θα ακολουθήσει θα παρουσιαστούν διδακτικές ιδέες για τη διδασκαλία της δομημένης παραγράφου. Προς το παρόν, πατώντας πάνω στις εικόνες που ακολουθούν, θα μπορέσετε να κατεβάσετε δύο αφίσες για τη διδασκαλία της παραγράφου, η οποίες μπορεί να τυπωθούν και σε ατομικό μέγεθος.